Trong cuộc sống, trong giao tiếp hàng ngày con người luôn luôn phải ứng phó với biết bao tình huống, có lúc dễ dàng xử lý, có lúc thật phức tạp, khó xử. Xã hội càng văn minh thì yêu cầu trong giao tiếp của con người càng cao, ứng xử một cách thông minh, khôn khéo, tế nhị, kịp thời, có hiệu quả, đạt tới trình độ nghệ thuật; ngày nay còn được coi như là bí quyết thành công trong cuộc sống, trong công việc khi bạn là một cán bộ hoạt động trong TTN. Các nguyên tắc trong ứng xử gồm:
- Nguyên tắc đầu tiên trong nghệ thuật ứng xử là hãy tiếp cận với con người ở góc độ không tốt, không xấu. Ở nguyên tắc này, mỗi người có thể tự tìm ra cho mình một cách ứng xử thành công, ta tạm chia thành các bước sau:
+ Bước 1: Hãy thừa nhận (chấp nhận).
+ Bước 2: Biết lắng nghe ý kiến, tìm ra chỗ mạnh, chỗ yếu của người, thấy cái mạnh, lợi thế của ta (cái mà người ta không có).
+ Bước 3: Tạo ra sự đồng cảm gây niềm tin (hiểu biết lẫn nhau, gây sự tin tưởng).
+ Bước 4: Tìm hiểu chung, mỗi bên đều thấy được cái lợi, cái vui và cách cộng tác, tương lai của sự cộng tác đó.
+ Bước 5: Tạo dư luận ủng hộ, xây dựng quan hệ thân tình.
- Lường hết mọi điều, tính đến mọi khả năng với nhiều phương án:
Nếu trong mỗi con người đều có những giá trị dương (+) (những đức tính tốt, những mặt mạnh, những ưu điểm…) và có cả những giá trị âm (-) ( những tính xấu, mặt yếu, những khuyết điểm… thì với người này có tới 90(+), có 10(-) hoặc ở người khác đạt 99(+), chỉ có 1 (-). Vấn đề là ở chỗ cần phải biết nhìn ra dấu cộng trong cả khối dấu trừ và phát hiện kịp thời dấu trừ trong vô khối dấu cộng để có thể dự đoán được tác động có hại của mặt trái “dấu trừ” mà khởi thuỷ của nó chỉ là một chấm nhỏ mờ nhạt trong cả “khối dấu cộng”. Điều quan trọng hơn trong phép ứng xử là tìm ra những chất xúc tác để kích thích phản ứng đổi dấu tích cực xảy ra theo hướng (+) trở thành N(+) và N(-) giảm xuống 1(-). Chẳng hạn, nhân vật chí Phèo, Thị Nở của Nam Cao. Chàng Chí có đòn tâm lý vào loại siêu hạng là “rạch mặt ăn vạ”, hình như trong Chí có tới 99(-), chỉ có 1(+). Nhưng khi chàng được Thị Nở đưa cho một bát cháo hành thì hình như “Chất xúc tác” này đã làm phản ứng đổi dấu xảy ra: Lúc này Chí trở nên hiền lành với những mong muốn, suy nghĩ rất người, như mọi người dân ở làng Vũ Đại ngày ấy.
- Nắm bắt nghệ thuật gieo nhu cầu: Điều khó nhất trong giao tiếp và ứng xử là đối tượng thờ ơ không có nhu cầu. Bạn sẽ ứng xử thế nào khi đối tượng không muốn nói chuyện, không muốn nghe bạn can ngăn, không muốn hợp tác với bạn,…?
Trước tình huống ấy bạn hãy:
+ Hãy gợi ý tò mò hoặc cho thấy cái lợi, cái vui mà bạn đang có, còn người ấy đang thiếu, đang cần.
+ Chỉ cho họ bằng cách nào, thấy tia hy vọng vào kết quả gây thiện cảm tạo tin tưởng.
+ Giao trách nhiệm một cách công khai, tạo tình huống chỉ có tiến chứ không có lùi, ràng buộc bằng những sợi dây vô hình về quan hệ nào đó đã được hình thành.
+ Gây được niềm say mê, tìm được ý nghĩa trong cuộc sống, công việc đang tiến hành.
+ Củng cố niềm tin, thuyết phục về một kết cục tốt.
+ Tạo sự an toàn, biết cách chống đỡ dư luận, tạo dư luận mới ủng hộ.
+ Tính đến nhiều phương án, chọn phương án hợp với mình nhất có thể tạo ra những vấp ngã nhỏ để luyện thành bản lĩnh, chủ động đề phòng tính tự kiêu.
+ Trong trường hợp cụ thể đòi hỏi mọi người phải biết tuỳ cơ ứng xử, tuỳ cơ ứng biến và điều quan trọng là hãy tìm cho được sơ đồ đi tới thành công của riêng mình.
* Một số cách ứng xử (10 tình huống ứng xử thường gặp):
- Tình huống cần đối đáp mềm mỏng, ý nghĩa sâu xa: Dân gian có câu:
“ Lời nói chẳng mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”.
Đối với nhiều ý kiến phê bình, phản đối của đối phương, không nên đáp lại bằng những lời nói hằn học, nặng nề mà nhiều khi nên dùng lời nói nhẹ nhàng nhưng chứa đựng ý nghĩa sâu xa.
- Tình huống phải chuyển bại thành thắng: Trong cuộc sống đời thường, nhiều khi ta bị đẩy vào những tình huống bất lợi có nguy cơ thất bại. lúc đó đòi hỏi phải bình tĩnh suy nghĩ ngay đến những hậu quả xấu nhất có thể xảy ra (chuẩn bị tâm thế sẵn sàng chấp nhận) tìm xem cách gì để hạn chế mức thấp nhất những tác hại (ví dụ: điều gì đã đẩy ta vào tình huống bất lợi, có sơ hở nào tạo được kế hoãn binh, có vẻ ít liên quan, nếu được “địch thủ” sẵn sàng chấp nhận thì có thể chính điều không liên quan đó đã làm xoay chuyển tình thế).
- Tình huống hài hước: “Khi bạn nổi cáu ta hãy đùa lại một câu”(La phôngTen). Hài hước là một nhân tố cực kỳ quan trọng trong ngôn ngữ giao tiếp. Đó là chiếc “van an toàn” cho mọi cuộc xung đột, là chìa khoá để mở “cánh cửa lòng”. Lời đối đáp khôn ngoan, thông minh, dùng ngôn ngữ hài hước để phê phán thường mang lại hiệu quả lớn hơn nhiều. Bởi khi kể một câu chuyện cười hoặc lời đối đáp có nội dung, cách nói hài hước thường làm cho không khí vui nhộn, điều tiết được tình cảm, nhắc khéo được người khác mà không làm họ bực mình. Tất nhiên không nên lạm dụng nó. Quy luật phổ biến của chuyện hài hước là mở đầu diễn dắt và hình thành cho người ta sự nghi vấn. Người kể nên có ngữ điệu bình thường sau đó tăng thêm tình tiết nghi hoặc và giải quyết bất ngờ.
- Tình huống phải đi thẳng vào vấn đề khi cần thiết: Trong cuộc sống có trường hợp không thể quanh co, bóng gió, tế nhị mà phải tỏ quan điểm, thái độ của mình một cách thẳng thắn, cương quyết. Lúc đó cần phải diễn đạt thẳng vào nội dung chính của vấn đề để biểu hiện ý chí và lòng tin ở bản thân. Đối với những vấn đề then chốt không nên tỏ ra quá cân nhắc, đắn đo, dễ làm cho người nghe cảm thấy tin tưởng, tự do. Tất nhiên để nói được bằng cách này cần phải suy nghĩ cân nhắc thật kỹ càng.
- Tình huống nói ẩn ý ngụ ngôn: Trong khi giao tiếp khi cảm thấy khó thuyết phục người khác bằng lý lẽ trực tiếp hoặc cảm thấy dễ bị phản ứng không tiện nói thẳng ra, thì người ta thường áp dụng phương pháp nói ẩn ý bằng ngụ ngôn. Tức là chọn những câu chuyện ngụ ngôn có nội dung ẩn ý bên trong phù hợp với mục đích khuyên răn, thuyết phục của mình để kể cho đối phương nghe. Cái lợi của phương pháp này là người nghe phải suy nghĩ mới hiểu hết cái ẩn ý trong đó. Bản thân câu chuyện sẽ đưa ra những lời khuyên rất sâu sắc chứ không phải người kể chuyện, do đó không có lý do gì để nổi khùng tự ái hoặc mặc cảm. Tuy nhiên. để dùng phương pháp này có hiệu quả, người dùng phương pháp này, phải am hiểu câu chuyện phù hợp với trình độ người nghe, nếu người nghe không hiểu gì, sẽ không có tác dụng.
- Tình huống phản bác những yêu cầu vô lý ở người khác: Cũng có lúc bạn sẽ gặp những người khăng khăng đưa ra cho bạn những đòi hỏi vô lý không thể thực hiện được. Trứơc những tình huống đó nhiều khi ta không thể bác bỏ thẳng thừng vì chạm lòng tự ái hoặc không thoả mãn với ta rồi tiếp tục quấy rối và cách đó cũng chưa làm cho người tự nhận thấy những đòi hỏi của mình là vô lý. Vậy ta sẽ xử lý như thế nào trong trường hợp đó? Tốt nhất là hãy thừa nhận, sau đó khéo léo chỉ ra sự vô lý hoặc điều không thể thực hiện được (phương pháp CM phản chứng). Cũng có thể cảnh tỉnh người đó bằng việc chỉ ra những điều bất lợi, sự nguy hiểm nếu người đó cứ giữ ý kiến, nhắm mắt hành động. Chú ý ngôn ngữ không nên gay gắt nhưng tỏ ra sự cương quyết.
- Tình huống phải thừa nhận để chuyển hướng sau: Nếu khi bạn không đồng ý với ý kiến của đối phương mà đó là cấp trên, người lớn tuổi hoặc cha mẹ mình,…thì phải xử sự như thế nào? Việc thuyết phục để đối phương nghe theo và chấp nhận ý kiến của mình cũng đòi hỏi phải có một nghệ thuật nhất định. Bạn chớ phản đối và phê phán ý kiến của đối phương. Bạn hãy tiếp thu ý kiến của họ, biểu thị thái độ đồng cảm ở mức nào đó có thể giảm được sự cứng nhắc của đối phương, khiến họ bằng lòng nghe ý kiến của mình. Xong phải nắm vững nguyên tắc không được tỏ thái độ của mình ngang bằng với đối phương, để tiếp sau đó dùng lời mà chuyển hướng, thay đổi cách nhìn nhận của đối phương, làm họ bằng lòng tiếp thu ý kiến của bạn.
- Tình huống cần tìm bạn đồng minh: Khi tranh luận trước nhiều người người cần thể hiện quan điểm, bạn nên chú ý đầy đủ đến thái độ của nững người xung quanh, cần động viên được nhiều người nghe và ủng hộ quan điểm của mình. Nếu người nghe ủng hộ ta, đồng tình với quan điểm của ta đang trình bày, sẽ tạo thành một sức mạnh to lớn, một sức ép tinh thần, làm cho đối phương không phản kích lại mình được.
- Tình huống không nhượng bộ khi mình có lý trong tranh luận: Trong quan hệ giữa người với người, tranh luận là một điều hết sức bình thường và không thể tránh được. Không có tranh luận, điều phải trái không được phân định. Không thể coi tranh luận là một thói xấu mà hạn chế nó. Song tranh luận có thể dẫn đến sự không thoải mái hoặc đôi khi xung đột. Tranh luận có phương pháp sẽ đem lại kết quả tốt là điều chúng ta cần chú ý học hỏi.
Một là, khi tranh luận, nên có thái độ thật công bằng, đừng làm tổn thương đến lòng tự ái của người kia. Sự phê phán, bình phẩm một người khác không thể quá một giới hạn nhất định, nếu không có thể làm tăng thêm mâu thuẫn vốn có.
Hai là, giọng nói phải mềm mỏng, thật lòng. Trong tranh luận phải tỏ ra tôn trọng lẫn nhau, làm cho người cùng tranh luận tin rằng tranh luận thật là có ích. Trong tranh luận, nhiều khi người thắng không hẳn là có lý, biết hùng biện, mà có thể là người có thái độ đúng mực và chân thực nhất.
Ba là, tranh luận phải có mục đích rõ đang cần giải quyết. Tranh luận nên xoay quanh những vấn đề đang cần giải quyết.
- Tình huống cần thuyết phục bằng hành động:
“Mọi lý thuyết đều là màu xám.
Chỉ có cây đời mãi mãi xanh tươi”.
Trong giao tiếp khi cảm thấy khó thuyết phục người khác nghe theo ý kiến của mình bằng lời nói, bạn có thể dùng hành động để thuyết phục. Thuyết phục bằng hành động có hiệu quả rất lớn. Thông qua việc làm, hành động cụ thể, ta có thể làm cho đối phương thay đổi cách nghĩ, tình cảm, thái độ, chấp nhận ý kiến của ta (“Trăm nghe không bằng một thấy, mười thấy không bằng một làm”). Bạn là một cán bộ phong trào TN. Bạn muốn tổ chức các hoạt động văn hoá- thể dục, thể thao nhưng các cấp lãnh đạo ở địa phương, đơn vị chưa tin tưởng vào khả năng của bạn, chưa tạo điều kiện mọi mặt để bạn làm việc. Bạn đừng nản chí và cũng đừng chỉ dùng lời nói để thuyết phục. Hãy cố gắng tạo ra một việc làm cụ thể có hiệu quả từ sự thành công đã đạt được. Lợi dụng thời điểm gây hưng phấn cao rồi đưa ra những kiến nghị hợp lý với các cấp lãnh đạo. Như vậy, mục đích và kết quả đạt được và mối quan hệ, ảnh hưởng của bạn phát triển tốt hơn.
Việt Thao
sưu tầm, bổ sung